Ana fonksiyonu dağlardan, ırmaklardan ve göllerden gelen suyu rezervuarda biriktirmek olan barajlar, hiç kolay yapılar değil.
Dikkatle incelendiğinde barajların farklılıklar gösterdiklerine rastlayabilirsiniz. Peki barajların halleri neden farklı, birtakım barajlar neden eğik inşa ediliyor?
Ardında büyük ölçüde su biriktiren bu devasa duvarlar, işlevselliklerini büyük ölçüde hallerine borçlular.
Baraj inşa edilirken mühendislerin öncelik verdikleri mesele, barajın yeterince sağlam olup olmadığı. Zira barajlarda biriken suyun oluşturduğu kuvvet, eğik inşa edilmişse barajın tamamına yayılabilir ve böylece kuvvetin tek noktaya aşırı yüklenmesi önlenebilir. Bu sayede çatlaklar oluşmaz ve baraj delinmez.
Nitekim tercih edilen yerin dikkatli belirlenmemesi ve barajın çatlaması, yakın yerleşimlerde sellere ve hatta depremlere dahi sebep olabiliyor.
Fakat formun eğik olmasını etkileyen tek faktör rezervuarda biriken suyun uyguladığı kuvvet değil.
Barajların eğimli inşa edilmeleri, ekseriyetle inşa edilecekleri taban yeterince sağlam olmayınca başvurulan bir tahlil prosedürü.
Zeminin sağlamlığının bu kadar umursanmasının sebebi, barajın inşası tamamlandığında çok büyük bir kütleye sahip olacak olması. Yer sağlam olmazsa baraj, su tarafından alttan aşınabilir ya da sarsıntılardan sonra hasar görebilir.
Durumu daha yeterli izah edebilmek için iki meşhur ve farklı inşa edilen barajı karşılaştıralım. Örneklerimizden birincisi, Afrika’nın en büyük barajlarından “Büyük Etiyopya Rönesans Barajı”.
Etiyopya tarafından inşa edilen, 145 metre yüksekliğindeki ve 1780 metre uzunluğundaki bu baraj, Nil Irmağı’na ve hasebiyle Mısır’a akan suyun büyük bir kısmını engellediği için son vakitlerde sıklıkla gündeme gelmeye başladı.
Etiyopya’nın elektrik muhtaçlığının tamamını karşılama potansiyeline sahip olan bu baraj, Mısır ile yaşanan siyasi problemlere karşın büyük bir itinayla ve dikkatle inşa edilmiş.
Baraj, tabanın barajın tartısını kaldırabileceği ve toprağın barajın uçlarını gereğince âlâ tutabileceği bir yere inşa edilmiş. Duvarlarının ön kısmı, suyun uyguladığı kuvveti dengeleme amaçlı öne yanlışsız eğilir vaziyette.
Sonraki örneğimiz, Zambiya-Zimbabve hududunda bulunan “Kariba Barajı”.
128 metre yüksekliğiyle ve 580 metre genişliğiyle Kariba Barajı, birebir vakitte Afrika’nın eski en büyük barajı.
Baraj, Büyük Etiyopya Rönesans Barajı’na kıyasla eğimsiz inşa edilmiş. Bu durum, rezervuardaki suyun baraja çok fazla kuvvet uygulayacağı manasına geldiği için mühendisler, duvarın gerisine bir öbür duvar daha çekip ikisini birleştirmek zorunda kalmış. Bu yüzden devlet, eğimli yaparak kolay kolay çözebileceği bir sıkıntıdan ötürü daha fazla masraf etmiş.
Zeminin ve barajın uçlarının yerleşeceği dorukların sağlamlıkları kadar barajın sağlamlığı da değerli.
Barajlar, dikkatli inşa edilmedikleri sürece hem kolay ziyan görebilecek hem de etraflarına ziyan verebilecek yapılar. Bu yüzden inşalarında maksimum önlemin alınması her vakit kural.
Ekvador’da Çin’e ilişkin bir şirket tarafından bir yanardağa yakın inşa edilen “Coca Codo Sinclair Barajı”nda 2018 yılında 7000’den fazla çatlak keşfedildi. Gerçekten baraj inşa edilirken ne duvarın gereğince eğimli olmasına ne tabanın sağlamlığına ne de barajın kendisinin sağlamlığına dikkat edilmiş.
Ekvador devleti her ne kadar şirketi dava etmeye karar verse de hasar sayısı çok fazla olduğu için ve tamiri çok güç olacağı için artık iş işten geçti. Barajın bir gün orta güçlü bir sarsıntı yahut yanardağ patlaması tarafından yıkılabileceği öngörülüyor.
