Aslında bu teori günümüzden de çok öncesine dayanıyor. İbn Haldun, Aristo ve hatta Montesquieu’nun bu mevzu hakkında yaptığı çıkarımları görünce, demek ki İskandinavların soğuk görünmelerinin günümüze ilişkin bir problem olmadığı çarçabuk görülüyor.
İnsanın doğup büyüdüğü coğrafyanın iklim durumu, bireylerin karakterlerine dair çıkarım yapmamızı kolaylaştırıyor. Bu durumu destekleyen araştırmalar yapılsa bile aslında tam anlamıyla herkeste bu durumun desteklenmediğini söyleyebiliriz. Gelin, bir arada bu görüşleri mantıksal çerçevede inceleyelim.
İklimin sıcak yahut soğuk olması, insanların yediği besinler dahi kişinin ruhuna tesir ediyor.
Şu ana kadar bu bahis pek gündeme gelmese de son vakitlerde bahisle ilgili epeyce farklı çalışmalar var. Pekin Üniversitesinde profesör olan Lei Wang’ın yürüttüğü bir araştırmada, Dünya’daki çeşitli bölgelerin sıcaklık kıymetlerinin farklı oluşu, insan karakterinin de olumlu ya da olumsuz tarafta etkilediği ortaya koyuldu.
Fiziki etraf ile toplum ortasındaki alakayı sistematik olarak ele alan birinci düşünür Aristoteles’tir.
Aristoteles’in bu mevzuda geliştirdiği argümana nazaran iklim, insanlara faziletler kazandıran yegane ögedir. Kendisi, iklim farklılığından hareketle toplumsal farklılıkları izah eden bir yaklaşım ortaya koyuyor.
Bu yaklaşıma nazaran soğuk coğrafyada yaşayanlar askeri faziletlerini koruyabilirler; bu bireyler yürekli, tutkulu lakin az maharetli ve az zekalıdır. Bundan ötürü bağımsız kalabilirler ancak siyasal birlik kuramazlar. Sıcak ülkelerde yaşayanlar kültürel gelişime açık, zeki ve marifetli fakat az hamasetli ve iradesiz insanlardır, bu nedenle de köleleşirler. Ilıman iklim insanı ise hem zeki hem cesaretlidirler, bağımsızdırlar ve yönetim kurabilirler. (Aristoteles, Siyaset, s. 207)
İslam medeniyetinin kıymetli bir sosyoloğu olan İbn Haldun da Mukaddime yapıtında bu mevzuyu ele almıştır.
İbn Haldun, Aristoteles’in bilakis bu kanısını bir adım daha öteye taşır. Soğuk coğrafik şartların insanları savaşçı olmaya yönelttiği yaklaşım Hippocrates, Thucydides üzere isimler tarafından da ileri sürülmüş olmanın beraberinde, bu yaklaşımı İbn Haldun daha da geliştirmiştir.
İbn Haldun’a nazaran insan, yaşadığı toprağın bir ürünü ve bu coğrafyanın koşullarına nazaran olgunlaşıyor.
“Yedi İklim” anlayışına nazaran İbn Haldun, bölgeleri “sıcak” ve “soğuk” olarak ele alarak burada yaşayan insanların karakteristik yapılarını da ortaya koyuyor.
Bu karakteristik, sosyolojik, dini ve birçok özelliklerin karşılaştırmasını ele alırken; ünlü sosyolog, Sudan halkının karakterini, yaşadıkları sıcak havanın tesirini de baz alarak anlatır.
Bahsedişine göre siyahi insanlar; işlerinde hafif ve telâşlı, ayrıyeten zevk ve keyfe fazla düşkündürler. Hatta dans etmeyi çok sevmelerinin sebebini de ekvatoral bölgelerde sıcaklığın, insanların bedenlerinin yapısına işlediğini söyler.
İbn Haldun’un hamam benzetmesine nazaran hamamda sıcaklığın tesiriyle kişi gevşer ve memnun olur. (İbn Haldun, Mukaddime s. 266). Bu bakımdan hamamlar ile sıcak ve nemli iklimler ortasında bir benzerlikten de bahsediyor.
Montesquieu, bu hususla ilgili tartışmaların da son durağıdır.
İklim ve toplumsal olgular ortasına münasebet kuran yaklaşımları geliştirerek İklimler Kuramı’nı ortaya atan da Montesquieu’nun ta kendisidir. Montesquieu, toplumu etkileyen faktörlerin olduğunu belirterek bu faktörlerin ortasında bulunan iklimin mizaç ve karakter üzerinde tesirli olduğunu Kanunların Ruhu Üzerine isimli yapıtında savunmuştur.
Bu görüşün aksini savunanlar da elbette var. Gröningen Üniversitesinde psikolog olan Evert Van de Vliert’e nazaran karakter tayininde iklimin tek öge olması çok hakikat değildir.
Psikoloğa nazaran güç ve sert iklimlerde de insanların kendi karakterlerini kuvvetlendirebileceklerini söylüyor. Bu niyetini dayandırdığı temel ise ABD ve Çin üzerinde gerçekleştirilen bir çalışmada Çin’deki soğuk iklim insanları, başka kentlerdeki yurttaşlarına kıyasla çalışmaya daha yatkınlar. Fakat ABD’de birebir iklim şartlarından gelen beşerler daha bireyselci olarak tespit edilmiş.
Hepsini bir kenara bırakırsak, şu anda dünyada iklim değişikliği diye bir gerçek var. Pekala bu türlü bir durumda insan karakteri nasıl etkilenecek?
İklimler gün geçtikçe değişmeye ve soğuk iklimler yerini sıcağa, ılıman iklimler kendisini soğuğa bırakıyor. Bu türlü bir durumda İbn Haldun, Aristoteles ve Montesquieu’nun çıkarımlarının doğruluk hissesi da azalmış oluyor. Zira onların bu tespitleri yaptıkları devirdeki iklimle 21. yüzyılın iklimleri birebir değil.
Bundan ötürü Pekin Üniversitesi araştırmacıları başta olmak üzere birçok bilim insanı, sıcaklığın karakter üzerindeki tesirlerini kavrayabilmek için daha fazla araştırma yapılması gerektiğini söylüyorlar.
Şunu da belirtmeden geçmeyelim: Dünyadaki iklim değişiklikleri devam ettiği sürece, şahısların karakterlerinde ve toplumsal yapıda değişiklikler olacaktır. Bunların ne kadar etken ve kapsamlı olacağı sorusunun cevabını da gelecek devirlerde yapılacak araştırmalar verecektir.
